Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i wypoczynku jest jednym z elementów prawa każdego (czyli zarówno pracowników jak i osób zatrudnionych na innej podstawie, samozatrudnionych, a nawet pracowników tzw. szarej strefy) do korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy.

Państwa mają obowiązek m.in.:

• tworzenia ustawodawstwa i przepisów wykonawczych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy;
• formułowanie, przyjmowanie i wdrażanie polityk krajowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
• gwarantowania partycypacji i konsultacji pracowniczych w zakresie organizowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;
• ustalania obowiązków stron stosunku pracy w tym zakresie, jak również podejmowania działań w zakresie szkolenia, nauczania, informowania i sprawozdawczości w tej dziedzinie;
• zagwarantowania, że pracodawcy, którzy naruszają normy bezpieczeństwa, będą odpowiednio karani;
• tworzenia stosownego systemu inspekcji (np. w Polsce to m.in. Państwowa Inspekcja Pracy) oraz możliwości karania wykrytych naruszeń.

Firmy (i inne podmioty oraz osoby prywatne zatrudniające pracowników) mają obowiązek zapewnienia bezpiecznych warunków pracy zgodnych z zasadami higieny.

W ramach tego obowiązku należy m.in.:

• przeprowadzić analizę bezpieczeństwa w miejscu pracy i informować pracowników o możliwych zagrożeniach,
• zapewnić badania profilaktyczne przed dopuszczeniem pracownika do pracy,
• przeprowadzać szkolenia BHP,
• zapewniać odzież, obuwie robocze i środki ochrony osobistej, jeśli rodzaj pracy tego wymaga,
• zapewniać, aby pomieszczenia, maszyny, urządzenia i narzędzia były zgodne z normami bezpieczeństwa,
• zapobiegać wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,
  szanować prawo pracownika do zaprzestania pracy w razie niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia,
• współpracować ze związkami zawodowymi, społecznym inspektorem pracy i Państwową Inspekcją Pracy w zakresie BHP,
  przestrzegać prawa do wypoczynku (co obejmuje także m.in. brak obowiązku sprawdzania maila i kontaktu telefonicznego w czasie urlopu),
• zapewnić odpowiednie warunki pracy pracownikom młodocianym, uczniom,
• przestrzegać praw pracownic w ciąży, karmiących oraz prawa do korzystania z urlopów dla pracowników-rodziców (urlop macierzyński, rodzicielski, ojcowski, wychowawczy),
• dostosować miejsce pracy do potrzeb pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności.

Każdy pracownik rozpoczynający pracę w firmie konsultingowej Z ma robioną ocenę stanowiska pracy oraz dobierany taki sprzęt, który zminimalizuje ryzyko wystąpienia problemów z kręgosłupem, zespołem cieśni nadgarstka lub innymi schorzeniami.

Firma organizuje dla pracowników dobrowolne 20-minutowe ćwiczenia w czasie godzinnej przerwy obiadowej, by zachęcić pracowników do aktywności fizycznej, w celu zapobieżenia schorzeniom kręgosłupa, zespołowi cieśni nadgarstka i innym.

Firma transportowa stara się wyprzedzić konkurencję oferując krótkie terminy dostaw i niewygórowane ceny. Aby zdążyć na czas, kierowcy fałszują zapisy tachometrów i pomijają wymagane prawem okresy odpoczynku, także w nocy. Przełożony dzwoni do pracowników, aby zmobilizować ich do szybszej jazdy i grozi karami finansowymi, jeśli transport nie dotrze na czas. Przemęczenie kierowców skutkuje wzrostem liczby stłuczek i wypadków.

Jeden z kluczowych i trudnych merytorycznie departamentów w ministerstiwe jest zarządzany przez osobę niemal niezastąpioną merytorycznie. Niestety ma ona bardzo wybuchowy charakter, nigdy nie chwali podległych jej pracowników za wykonaną pracę, natomiast bardzo często ich pracę, a także wiedzę i umiejętności krytykuje w poniżający sposób. W ciągu pół roku ze stanowiska asystenckiego odeszły już 3 osoby, nikt bowiem nie jest w stanie wytrzymać dłużej niż kilka tygodni, a i tak 2 osoby musiały skorzystać z pomocy psychologicznej po tym doświadczeniu.
Ani dyrektor generalny ani Departament Kadr nie reagują mimo zgłoszeń ze strony osób zatrudnionych jej podległych.

Pracownik, aby mieć lepszy dostęp do podajnika, odkręcił osłonę zabezpieczającą. Kiedy chciał dostać się do pojemnika, na którym nasadka została krzywo zamontowana, ruchomy element maszyny przytrzasnął mu rękę i spowodował rozerwanie skóry i uszkodzenie stawu. Pracodawca po zgłoszeniu wypadku wezwał pierwszą pomoc, zabezpieczył maszynę i przeprowadził procedurę powypadkową.
Następnie we współpracy ze społecznym inspektorem pracy przeprowadzono serię szkoleń BHP dla poszczególnych grup pracowników, aby przypomnieć o zasadach bezpieczeństwa na ich stanowiskach pracy.

Na poziomie firmy

• problemy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy można zgłaszać do osoby odpowiedzialnej lub społecznego inspektora pracy, a także służby BHP lub komisji BHP, jeśli istnieją w zakładzie pracy.
• Jeśli pracodawca lekceważy obowiązki w zakresie BHP, pracownik może rozwiązać umowę o pracę ze skutkiem natychmiastowym, a pracodawca musi zapłacić odszkodowanie równe wynagrodzeniu w okresie wypowiedzenia.
• Można także skorzystać z wewnętrznego systemu zgłaszania skarg, jeśli taki funkcjonuje w firmie.

Skarga do organu niesądowego

• Nieprawidłowości można zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy.
• Można złożyć zawiadomienie do Krajowego Punktu Kontaktowego OECD (procedura skargowa jest opisana tutaj).

Sąd

• Naruszenie obowiązków w zakresie BHP stanowi wykroczenie. Można je zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy, która prowadzi postępowanie przygotowawcze przy wykroczeniach z tego zakresu.
• Jeśli naruszenie obowiązków stwarza zagrożenia dla życia lub zdrowia – to przestępstwo. O popełnieniu przestępstwa można zawiadomić Państwową Inspekcję Pracy, policję lub prokuraturę.

• Przewodnik CSR po bezpiecznym i zrównoważonym środowisku pracy, Grupa robocza ds. relacji z osobami świadczącymi pracę, przy MFIPR, 2021
  Narzędzia:
  • zestawienie przykładów odpowiedzialnych praktyk w obszarze pracowniczym (tabela A)
  • lista pytań kontrolnych wspierających samoocenę procesów w przedsiębiorstwie. (tabela B)
• Państwowa Inspekcja Pracy – materiały dot. BHP
• Centralny Instytut Ochrony Pracy
• CIOP – Baza wiedzy o BHP
• Portal BHP

• Art. 7 c) Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (dalej MPPGSiK) – równe możliwości awansu w pracy
• Konwencje MOP, w szczególności:
• Konwencja MOP nr 155 dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy
• Konwencja MOP nr 81 dotyczącej inspekcji pracy w przemyśle i handlu
• Konwencja MOP nr 129 dotyczącej inspekcji pracy w rolnictwie
• Konwencja MOP nr 174 w sprawie zapobiegania poważnym wypadkom przemysłowym
• Konwencja MOP nr 115 dotycząca ochrony pracowników przed promieniowaniem jonizującym
• Konwencja MOP nr 162 dotycząca bezpieczeństwa w stosowaniu azbestu
• Konwencja MOP nr 176 dotyczącej bezpieczeństwa i zdrowia w kopalniach

Art. 31.1. Karty praw podstawowych Unii Europejskiej

Powiązane z:

• art. 9 MPPGSiK – prawo do zabezpieczenia społecznego
• art. 12 MPPGSiK – prawo do zdrowia
• art. 6 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich (Osobistych) i Politycznych – prawo do życia

• Art. 66 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
• Art. 15 oraz dział 10 Kodeksu pracy – bezpieczeństwo i higiena pracy