Prawo do wypoczynku jest jednym z elementów prawa każdego (czyli zarówno pracowników, jak i osób zatrudnionych na innej podstawie, samozatrudnionych, a nawet pracowników tzw. szarej strefy) do korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy.

Państwa mają obowiązek tworzenia prawa i zapewnienia dostępu do sądowych i pozasądowych (np. mediacje) sposobów rozstrzygania sporów pracowniczych w zakresie:

• wypoczynek i wolny czas
• rozsądne ograniczenie czasu pracy
• okresowe płatne urlopy
• wynagrodzenie za dni świąteczne [1]

Przedsiębiorstwa mają obowiązek zapewnić wszystkim zatrudnionym:

• 8-godzinny dzień pracy; możliwa jest jednak elastyczna organizacja czasu pracy, praca zmianowa, praca w sytuacjach awaryjnych itp.
• 40-godzinny (maksymalnie 48-godzinny) tydzień pracy
• dzienne i tygodniowe okresy odpoczynku
• coroczny płatny urlop wypoczynkowy
• wynagrodzenie równe wynagrodzeniu za normalny dzień pracy za dni urzędowo wolne od pracy

W przedsiębiorstwie zatrudnieni są pracownicy mający w życiu prywatnym różne obowiązki: opieka nad starszymi rodzicami, odprowadzanie dziecka do przedszkola, udział w szkoleniu itp. Pracodawca tam, gdzie to możliwe, wprowadza elastyczne rozwiązania w zakresie czasu pracy tak, aby możliwe było pogodzenie życia prywatnego i pracy.

Większość pracowników korzysta ze służbowych telefonów, komputerów i innych urządzen elektronicznych. Przyjęta jest jednak zasada, zgodnie z którą poza godzinami pracy wolno im zostawić je w biurze lub wyciszyc tak, aby nie musieli zajmować się sprawami służbowymi w czasie wolnym. W ten sposób realizowane jest prawo pracowników do „odłączenia”.

W firmie X działającej w branży turystycznej pracownicy po skończonym dniu pracy pełnią tzw. dyżury: mają odbierać zgłoszenia telefoniczne i rozwiązywać problemy klientów przez całą dobę. Następnego dnia rozpoczynają pracę o 8.00, tak jak otwarte jest biuro. Narusza to prawo pracownika do wypoczynku.

Klient firmy Z odwołał zaplanowany na kolejne dwa dni audyt. W związku z tym dział planowania nakazał pracownicy prowadzącej audyt w rozliczeniu czasu pracy na te dni wykazać urlop wypoczynkowy, mimo że mogłaby poświęcić ten czas na wykonywanie zaległej pracy biurowej, a jej urlop zaplanowany jest w innym czasie. Ponadto nakazano pracownicy wpisać adnotacje o urlopie także w poprzednim tygodniu, kiedy wykonywała pracę zdalnie. Polecenia takie są niezgodne z przyjętymi w Kodeksie pracy regułami udzielania urlopu wypoczynkowego.

Pracownik działu HR zauważył, że niektórzy pracownicy przepracowali nawet 300 godzin w ciągu miesiąca. Okazało się, że to głównie migranci, którzy w krótkim czasie chcieli zarobić jak najwięcej. Pracownicy za godziny przekraczające normę otrzymają dodatkowe wynagrodzenie. Jednocześnie, ponieważ stanowi to także zagrożenie dla zdrowia pracowników ze względu na zmęczenie i możliwość spowodowania wypadku, kierownicy działów planujący pracę oraz brygadziści otrzymali polecenie, aby planować zadania dla pracowników tak, żeby mieściły się w maksymalnie 48-godzinnej normie i zapewniać im co najmniej 11-godzinny odpoczynek w czasie doby i 35-godzinny odpoczynek w tygodniu.

Na poziomie firmy

• Problemy związane z czasem pracy i wypoczynkiem można zgłaszać bezpośrednim przełożonym, do działu kadr lub do zarządu/dyrekcji/właściciela.
• Jeśli działa związek zawodowy, nawet pracownik niebędący jego członkiem może tam złożyć skargę.
• Można także skorzystać z wewnętrznego systemu zgłaszania skarg, jeśli taki funkcjonuje w firmie.
• Jeśli zakład pracy objęty jest działaniem Europejskiej Rady Zakładowej, pracownicy za jej pośrednictwem mogą złożyć skargę do zarządu centralnego.

Skarga do organu niesądowego

• Nieprawidłowości można zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy.
• Jeśli pracodawca wyrazi zgodę, można przeprowadzić mediacje.
• Można złożyć zawiadomienie do Krajowego Punktu Kontaktowego OECD [2] (procedura skargowa jest opisana tu [3]).

Sąd

• Jeśli pracodawca nie płaci za godziny nadliczbowe, można żądać przed sądem pracy odpowiedniego wynagrodzenia.
• Naruszenie przepisów o czasie pracy, nieudzielanie urlopu wypoczynkowego stanowią wykroczenie. Można je zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy.
• Jeśli naruszenie prawa do wypoczynku jest złośliwe lub uporczywe, to przestępstwo. O popełnieniu przestępstwa można zawiadomić Państwową Inspekcję Pracy, policję lub prokuraturę.

• Planowanie Czasu Pracy – Państwowa Inspekcja Pracy
• Jak ustalać i rozliczać czas pracy – Biznes.gov.pl
• Długi czas pracy a zdrowie psychiczne i jakosc życia – CIOP PIB
• Urlopy – Państwowa Inspekcja Pracy
• Jaki urlop przysługuje pracownikowi? – Poradnik Przedsiębiorcy

• Art. 7 e) Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych [4]
• Konwencja MOP nr 1 dotycząca ograniczenia czasu pracy do ośmiu godzin dziennie i czterdziestu ośmiu godzin tygodniowo w zakładach przemysłowych
• Konwencja MOP nr 14 o odpoczynku tygodniowym w zakładach przemysłowych
• Konwencji MOP nr 106 dotycząca cotygodniowego odpoczynku w handlu i w biurach
• Konwencja MOP nr 47 dotycząca skrócenia czasu pracy do 40 godz. tygodniowo
• Konwencja MOP nr 132 (zrewidowana) dotycząca corocznych płatnych urlopów
• Art. 2 Europejskiej Karty Społecznej
• Art. 31 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej
• Art. 24 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka [5]

• Art. 66 ust. 2 Konstytucji RP  [6]
• Dział 6 i 7 Kodeksu pracy [7]

[1] Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych. Komentarz, red. Z. Kędzia, A. Hernandez-Połczyńska, Warszawa 2018, komentarz do art. 7 (A. Gałkowski).

[2] Krajowy Punkt Kontaktowy OECD ds. odpowiedzialnego biznesu  

[3]  Procedura postępowania przed KPK OECD

[4]  Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

[5] Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 

[6] KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 

[7] Kodeks Pracy