Tradycyjne rozumienie prawa w relacji państwo – jednostka
Prawo do życia ma zarówno negatywny, jak i pozytywny aspekt. Z jednej strony zakazane jest bezprawne i niesprawiedliwe (arbitralne) pozbawienie życia jednostki, a także kara śmierci. Z drugiej strony, aby zapewnić realizację prawa do życia, państwo ma obowiązek zagwarantowania ochrony życia każdego człowieka, między innymi poprzez:
- powstrzymywanie działań skutkujących pozbawieniem życia osoby
- stworzenie takich ram prawnych i wdrażanie takiego systemu zachęt i kar, które wpłyną na sposób prowadzenia przez różne podmioty działań w sposób zapewniający poszanowanie tego prawa
- podejmowanie działań zmierzających do pełnego wyjaśnienia okoliczności śmierci i ukarania winnych
- zmniejszanie umieralności niemowląt
- zwiększanie średniej długości życia
- zapewnienie człowiekowi niezbędnych środków przetrwania [1]
Jak to prawo rozumieć w kontekście biznesu?
W kontekście biznesu prawo to obejmuje między innymi [2] :
- ustanowienie oraz przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach pracy
- zapewnienie, że maszyny, urządzenia, budynki albo działania przedsiębiorstwa nie zagrażają życiu pracowników lub innych potencjalnie narażonych osób
- zagwarantowanie, że sprzedawane produkty, które mogą powodować obrażenia, urazy lub śmierć nie zostaną wykorzystane wbrew przeznaczeniu lub nielegalnie (np. broń palna, produkty farmaceutyczne)
- dokładanie wszelkich starań, aby minimalizować ryzyko śmierci lub urazów związanych z użytkowaniem produktów lub usług przedsiębiorstwa
- zapewnienie, że pracownicy ochrony przedsiębiorstwa podejmują działania jedynie w celach prewencyjnych lub obronnych
- zapewnienie, że pracownicy ochrony przedsiębiorstwa nie nadużywają przemocy, wykonując swoje obowiązki
- zapewnienie, że przedsiębiorstwo nie czerpie korzyści z naruszania prawa do życia przez państwo (np. wykorzystanie pracy osób nielegalnie przetrzymywanych przez państwo)
- zapewnienie, że przedsiębiorstwo nie czerpie korzyści ze współpracy lub ochrony służb bezpieczeństwa państwa, które narusza prawo do życia (np. ochrona zakładu przed strajkującymi przez służby stosujące przemoc)
- zapewnienie, że firma nie produkuje szkodliwych dla życia ludzkiego używek
- zapewnienie, że firma podejmuje działania zapobiegającego jej negatywnemu wpływowi na środowisko i zanieczyszczaniu go, co może skutkować negatywnym wpływem na życie i zdrowie (np. zanieczyszczanie okolicznej gleby trującymi substancjami, które następnie poprzez rośliny oddziałują na ludzi; wysokie emisje wpływające na poziom CO2 i innych gazów w atmosferze przekładające się na ocieplenie klimatu i związane z nim zagrożenia w tym dla życia i zdrowia)
Przykład pozytywny
Przedsiębiorstwo X posiada jeden ze swoich zakładów w państwie, w którym obserwowany jest wysoki wskaźnik zakażeń wirusem HIV. Firma postanawia wykorzystać swoje kanały komunikacji z pracownikami, aby przekazać im materiały dotyczące dróg rozprzestrzeniania się wirusa oraz innych chorób zakaźnych.
Przykład negatywny
Firma Y z sektora chemicznego wbrew przepisom składuje na terenie magazynów odpady ciekłe zawierające substancje toksyczne. Kierownictwo firmy decyduje się na wylanie trujących odpadów do studzienki ściekowej połączonej kolektorem z pobliską rzeką, która jest popularnym kąpieliskiem lokalnej społeczności. W rezultacie mieszkańcy doznają poważnych problemów skórnych i oddechowych.
Jakie działania, zgodnie z Wytycznymi ONZ dot. biznesu i praw człowieka, powinna podjąć firma? (przeciwdziałanie, łagodzenie skutków)
Bank Z udziela finansowania na budowę odcinka autostrady. Uzgodniona w umowie okresowa kontrola przestrzegania zasad BHP na placu budowy wykazuje, że nie wszystkim pracownikom została zapewniona wymagana odzież ochronna. Bank rozpoczyna rozmowy z wykonawcą inwestycji w celu opracowania planu dostosowania się spółki do przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Wśród środków naprawczych uwzględniony zostaje skuteczny system składania skarg oraz zobowiązanie wykonawcy do raportowania postępów w wykonaniu planu.
Co zrobić, gdy Twoje prawa zostały naruszone?
Na poziomie firmy
- sprawdź, czy istnieje w firmie bezpieczny system składania skarg i skorzystaj z niego
- możesz powstrzymać się od wykonywania pracy, jeśli warunki pracy są niebezpieczne
Zgłoś nieprawidłowości do Państwowej Inspekcji Pracy.
Wnieś sprawę do sądu cywilnego.
Możesz domagać się między innymi odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, zadośćuczynienia za pogorszenie się stanu Twojego zdrowia lub żądać zaprzestania naruszania Twoich dóbr osobistych.
Jeśli uważasz, że zostało popełnione przestępstwo, zgłoś swoje podejrzenia na policję lub do pobliskiej prokuratury.
Gdzie mogę uzyskać pomoc prawną?
Poza odpłatną pomocą prawną, świadczoną przez adwokatów lub radców prawnych, istnieje wiele miejsc, gdzie możesz uzyskać nieodpłatną poradę. Wśród nich znajdują się między innymi:
- punkty nieodpłatnej pomocy prawnej w każdym starostwie
- uniwersyteckie poradnie prawne
- porady prawne Państwowej Inspekcji Pracy
Gdzie szukać więcej informacji?
- Państwowa Inspekcja Pracy
- Nieodpłatna pomoc prawna, porady obywatelskie i mediacja
- UNA Poland
- FRA Europa
- Council Of Europe – Prawo do życia
- Art. 38 – Prawo do ochrony życia
- CCPR General Comment No. 6: Article 6 (Right to Life)
- CCPR General Comment No. 14: Article 6 (Right to Life)
Nuclear Weapons and the Right to Life
Prawo międzynarodowe
Inne regulacje międzynarodowe dot. tego prawa:
- art. 2 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej
- art. 6 Konwencji o prawach dziecka
- art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
- art. 4 Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka
- art. 10 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych*
- art. 4 Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów
- art. 5 Afrykańskiej Karty Praw i Dobrobytu Dziecka
- art. 5 i 6 Arabskiej Karty Praw Człowieka
Inne standardy:
- art. 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
Prawo polskie
Art. 38 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (prawo do ochrony życia)
[2] Human Rights Translated 2.0. A Business Reference Guide, Monash University, Melbourne 2017, s. 17
Essential Steps for Business to Respect Human Rights, s. 3, pkt 2
[3] Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
* Zastosowano nazwę konwencji zgodnie z zapisem w Dzienniku Ustaw, jednak rekomenduje się posługiwanie się określeniem „osoby z niepełnosprawnością” jako mniej stygmatyzującym niż określenie „osoby niepełnosprawne”.