Podmiotowość prawna odgrywa najistotniejszą rolę w stosunkach prywatnoprawnych, gdzie określana jest jako zdolność prawna, co oznacza możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków. Podmiotowość prawna nie przesądza jednak, że każda osoba ma również zdolność do czynności prawnych, tzn. zdolność do samodzielnego działania we własnym imieniu poprzez nawiązywanie, zmianę czy rozwiązywanie stosunków prawnych (np. zawieranie umów, składanie prawnie wiążących oświadczeń woli, zaciąganie zobowiązań, rozporządzanie swoim majątkiem). Na przykład można być właścicielem nieruchomości, ale nie mieć zdolności do czynności prawnych, a tym samym nie móc jej sprzedać.

Z prawem do podmiotowości prawnej związana jest także równość wobec prawa, z której wynika uprawnienie żądania stanowienia prawa o takiej samej treści względem wszystkich podobnych osób oraz żądanie zaprzestania nieuzasadnionego różnicowania¹ w procesie stosowania prawa.

Podmiotowość prawna przysługuje każdej osobie od urodzenia, jeśli przyszła na świat żywa, oraz wygasa z chwilą śmierci. Nie można się jej zrzec.

Do najczęstszych naruszeń prawa do podmiotowości prawnej przez państwa zalicza się odebranie człowiekowi zdolności prawnej (tzw. śmierć cywilna), ograniczanie podmiotowości prawnej ludności tubylczej w zakresie praw politycznych, a także praktyki wymuszonego zaginięcia, polegające na aresztowaniu bądź internowaniu albo uprowadzeniu jakiejś osoby, bez wyjawiania informacji o jej losie rodzinie².

Bank A odmówił finansowania inwestycji spółki, w której większościowy pakiet akcji posiada państwo systemowo nękające i osadzające w więzieniu przeciwników politycznych, bez wyjawiania informacji o ich losie ich rodzinom.

Przedsiębiorstwo Y prowadzi działalność gospodarczą, korzystając z nieruchomości, które państwo odebrało mieszkańcom bez odszkodowania.

Prasa pozostająca pod wpływem populistycznego rządu (który zamiast podejmować działania prewencyjne promuje zaostrzanie kar) zamieszcza materiały prasowe mające na celu dehumanizowanie osób podejrzewanych o przestępstwa.

Spółka B planuje dokonać ekspansji na rynki bliskowschodnie. W ramach procesu identyfikacji najkorzystniejszych kierunków umiędzynaradawiania przedsiębiorstwa postanawia zlecić analizę przestrzegania praw człowieka w regionie Bliskiego Wschodu. Na podstawie zamówionej ekspertyzy przestaje brać pod uwagę państwa, w których kobiety pozbawione są podmiotowości prawnej.

Co możesz zrobić, gdy naruszono Twoje prawa?

• Sprawdź, czy istnieje w firmie bezpieczny system składania skarg i skorzystaj z niego.
• Wnieś sprawę do sądu cywilnego. Możesz domagać się między innymi odszkodowania z powodu naruszenia zasady równego traktowania lub zaprzestania naruszania Twoich dóbr osobistych.
• Jeśli uważasz, że zostało popełnione przestępstwo, zgłoś swoje podejrzenia na Policję lub do pobliskiej prokuratury.
• Jeśli pracujesz w przedsiębiorstwie wielonarodowym, złóż zawiadomienie o naruszeniach do Krajowego Punktu Kontaktowego OECD ds. odpowiedzialnego biznesu.

Odpłatna pomoc prawna świadczona jest przez adwokatów lub radców prawnych. Osoby o niskich dochodach mogą skorzystać z nieodpłatnej porady. Nieodpłatną pomoc prawną świadczą między innymi:

• punkty nieodpłatnej pomocy prawnej w każdym starostwie,
• uniwersyteckie poradnie prawne,
• porady prawne Państwowej Inspekcji Pracy.

• United Nations Association Poland – art. 6 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka 
• 30 Articles on the 30 Articles. The Universal Declaration of Human Rights at 70. Article 6: Right to Recognition Before the Law
• Rzecznik Praw Obywatelskich – art. 32 Konstytucji RP (równość i zakaz dyskryminacji)
• Rzecznik pisze do TK: ubezwłasnowolnienie całkowite jest niekonstytucyjne
• Prawo.pl, Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnej

• Art. 16 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich (Osobistych) i Politycznych (Dz.U. 1977, nr 38, poz. 167)

Inne regulacje międzynarodowe dot. tego prawa:

• art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych
• art. 5 Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów
• art. 3 Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka
• art. 24 Międzynarodowej konwencji o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i członków ich rodzin

Inne standardy:

• Art. 6 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

• Art. 8–24 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964, nr 16, poz. 93 z późn. zm.)

Powiązane prawa:

• Art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (zasada równości wobec prawa)

[1]  Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. nauk. P. Tuleja, wyd. II, LEX/el. 2021, art. 32 (P. Tuleja).

[2] Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich (Osobistych) i Politycznych. Komentarz, red. nauk. R. Wieruszewski, Wolters Kluwer, Warszawa 2012, art. 16 (W. Sobczak).

[3] Human Rights Translated. A Business Reference Guide, Monash University, UN Office of the High Commissioner for Human Rights, 2008, s. 42.