Prawo do wolności wypowiedzi i opinii ma dwa zasadnicze wymiary. Przede wszystkim państwo ma obowiązek zagwarantować każdemu prawo do posiadania poglądów bez żadnych przeszkód (swoboda opinii) i do pozyskiwania informacji. Drugą stroną przysługujących człowiekowi uprawnień jest wolność wypowiedzi, na którą składają się:

• swoboda głoszenia poglądów w dowolnej formie (np. ustnie, pisemnie, poprzez sztukę) i o dowolnym charakterze (np. politycznych, komercyjnych, artystycznych)
• swobodny i nieskrępowany dostęp do informacji i idei
• wolność funkcjonowania mediów

Wolność wypowiedzi, w przeciwieństwie do wolności opinii, może podlegać ograniczeniom, jeśli są one wyraźnie przewidziane w ustawie i konieczne ze względu na poszanowanie praw i dobrego imienia innych ludzi, bezpieczeństwo lub porządek publiczny, albo ochronę zdrowia lub moralności publicznej, czy środowisko.

Do przykładów naruszeń swobody wypowiedzi należą między innymi:

• nieuzasadnione restrykcje stosowane wobec mediów
• wywieranie przez państwo wpływu na media
• nieuzasadnione restrykcje wobec dziennikarzy i innych osób korzystających ze swoich swobód

W kontekście biznesu prawo to obejmuje:

• powstrzymanie się od wszelkich działań, które ograniczałyby wolność wypowiedzi i opinii pracowników lub uniemożliwiałyby im prawidłowe wykonywanie pracy
• zapewnienie bezpiecznego mechanizmu skargowego dla osób, które uznają, że ich prawa zostały naruszone
• zapewnienie, że mechanizm oraz sposób składania skarg jest znany pracownikom i opinii publicznej
• zapewnienie, że skargi mogą być składane anonimowo, a osoby je składające nie poniosą negatywnych konsekwencji i nie będą dyskryminowane
• powstrzymanie się od działań, które utrudniałyby pracownikom pozyskiwanie informacji z zewnętrznych lub wewnętrznych źródeł (za wyjątkiem poufnych informacji handlowych)
• informowanie pracowników i społeczności lokalnych o wszystkich działaniach przedsiębiorstwa, które mogą na nich bezpośrednio oddziaływać
• zapewnienie, że działania, usługi lub produkty przedsiębiorstwa nie ograniczają powszechnego dostępu do informacji

Przedsiębiorstwo Y rozważa możliwości otwarcia nowego zakładu produkcyjnego za granicą. Mimo licznych ostrzeżeń – z powodu niższych kosztów – decyduje się na otwarcie zakładu w autorytarnym państwie, gdzie pracownicy pozbawieni są prawa do swobody wypowiedzi i opinii. Co więcej, decyduje się na bogaty pakiet reklamowy w telewizji publicznej, tym samym wspierając „tubę propagandową” lokalnego reżimu.

Prezes przedsiębiorstwa W ma bardzo wyraziste poglądy polityczne. Przed wyborami firma sponsoruje różne wydarzenia organizowane przez partię, z którą sympatyzuje prezes. Na kilka dni przed wyborami prezes zamieszcza w intranecie wpis zachęcający pracowników do głosowania na „jego” kandydata. To sprawia, że pracownicy o odmiennych sympatiach politycznych obawiają się, że jeśli zdradzą się z tym, mogą ich spotkać nieprzyjemności, a może nawet utrata pracy.

Do kadr/HR wpływa skarga od specjalistki z jednego z departamentów, która skarży się, że jej premia jest znacznie niższa niż innych osób z deparamentu, mimo że osiąga równie wysokie wyniki. Specjalistka jako przyczynę wskazuje na różnice zdań pomiędzy nią a jej przełożonym, który ma inną opinię na temat promocji kobiet w firmie – o czym wie, bo było to przedmiotem ich rozmowy. Dział kadr sprawdza i potwierdza, że faktycznie wyniki specjalistki nie odbiegały od wyników innych osób w zespole, zaś jej premia mimo to była o połowę niższa. O sytuacji zostaje poinformowany prezes, który odbywa z przełożonym specjalistki rozmowę, a ją samą przeprasza i zapewnia, że taka sytuacja jest sprzeczna z polityką firmy i się nie powtórzy. Jej premia zostaje wyrównana.

Co możesz zrobić, gdy naruszono Twoje prawa?

• Sprawdź, czy istnieje w firmie bezpieczny system składania skarg i skorzystaj z niego.
• Wnieś pozew do sądu cywilnego. Możesz domagać się między innymi odszkodowania z powodu naruszenia zasady równego traktowania w dostępie do kształcenia zawodowego lub odszkodowania za naruszanie Twoich dóbr osobistych.
• Jeśli odmówiono Ci dostępu do informacji publicznej, możesz odwołać się od decyzji. Informacje o tym, gdzie się odwołać i jak to zrobić, otrzymasz wraz z decyzją.
• Jeśli uważasz, że zostało popełnione przestępstwo (np. utrudnienie dostępu do informacji, niszczenie danych informatycznych, odmowa dostępu do informacji publicznej), zgłoś swoje podejrzenia na policję lub do pobliskiej prokuratury.

Gdzie mogę uzyskać pomoc prawną?
Poza odpłatną pomocą prawną, świadczoną przez adwokatów lub radców prawnych, istnieje wiele miejsc, gdzie możesz uzyskać nieodpłatną poradę. Wśród nich znajdują się między innymi:

• punkty nieodpłatnej pomocy prawnej w każdym starostwie
• uniwersyteckie poradnie prawne

• Rzecznik Praw Obywatelskich – Art. 54 – Wolność słowa
• Council Of Europe – Wolność wypowiedzi
• FRA – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej
• United Nations Association Poland – Artykuł 19 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
• Office Of The High Commissioner For Human Rights – General Comment No. 10: Freedom of expression
• United Nations – General comment no. 34, Article 19, Freedoms of opinion and expression

• >Art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich (Osobistych) i Politycznych (Dz.U. 1977 nr 38 poz. 167)
• Art. 11 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej
• Art. 10 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (nazywanej w skrócie: Europejską Konwencją Praw Człowieka
• Art. 5 Międzynarodowej konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej
• Art. 7 Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
• Art. 14 Konwencji o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących oraz członków ich rodzin
• Art. 9 Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów

Inne stardardy:

• Art. 19 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

• Art. 14 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (zasada wolności prasy i środków przekazu)
• Art. 54 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (wolność wypowiedzi; zakaz cenzury prewencyjnej i koncesjonowania prasy)