Badanie i raport „Zrównoważone zamówienia publiczne”(2015)

Wprowadzenie

W 2015 r., ekspertki Instytutu, Beata Faracik i Joanna Szymonek, działając na zlecenie Fundacji Kupuj Odpowiedzialnie opracowały raport „Zrównoważone zamówienia publiczne. Możliwości, bariery, strategie”, który przedstawia stan prawny dotyczący zrównoważonych zamówień publicznych oraz analizę praktyki ich stosowania. Raport przygotowano w oparciu o analizę dokumentów, artykułów, raportów, jak również badania jakościowe (przeprowadzono kilkanaście wywiadów z przedstawiciel(k)ami instytucji publicznych, zamawiających, wykonawców, organizacji pracodawców, związków zawodowych i organizacji pozarządowych)

Elementy projektu

Zrównoważone zamówienia w regulacjach prawnych

Raport prezentuje regulacje na poziomie Unii Europejskiej oraz prawo polskie. Wskazuje możliwości jakie w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych daje nowa dyrektywa Unii Europejskiej 2014/24/UE, która musi zostać wdrożona do polskiego porządku prawnego do kwietnia 2016. Należą do nich między innymi: zwiększenie możliwości wymagania od wykonawców przestrzegania przepisów z zakresu prawa środowiskowego, socjalnego czy prawa pracy; poszerzenie stosowania kryteriów pozacenowych oraz uwzględniania cyklu życia produktów; zwiększenie możliwości stosowania oznakowań (np. certyfikatów potwierdzających kryteria społeczne i środowiskowe) czy poszerzenie możliwości stosowania zamówień zastrzeżonych (realizowanych przez wykonawców zatrudniających osoby z grup defaworyzowanych). Publikacja analizuje również obecną ustawę regulującą zamówienia publiczne w Polsce wskazując na możliwe zmiany pod wpływem dyrektywy UE jakie można wprowadzić w opracowywanym właśnie projekcie nowej ustawy.

Zrównoważone zamówienia w praktyce

Raport przedstawia również stan realizacji zrównoważonych zamówień publicznych w praktyce, na podstawie wyników przeprowadzonych badań. Pokazują one, iż wiele barier w stosowaniu zrównoważonych zamówień publicznych nie wynika z ograniczeń prawnych ale z braku przygotowania lub niechęci zamawiających do stosowania zrównoważonych zamówień. Wiąże się on z brakiem odpowiedniej wiedzy, niedostrzeganiem potrzeby zmian lub strachem przed zakwestionowaniem zastosowanych kryteriów społecznych czy środowiskowych przez organy kontrolne sprawdzające prawidłowość zamówień. Zauważalny jest również brak świadomości korzyści wynikających z zastosowania ZZP oraz brak systemowych rozwiązań, które gwarantowałyby stosowanie ZZP w danej instytucji zamawiającej na podstawie określonej strategii, poprzez przygotowany zespół wspierany przez kierownictwo.

Co dalej?

Toczące się obecnie w Polsce prace nad nową ustawą dot. zamówień publicznych (projekt ustawy opublikowany przez UZP 21.04.2015) to dobry moment, aby zastanowić się nad skutecznością dotychczasowych regulacji i praktyki ich stosowania, oraz wprowadzić odpowiednie zmiany. Raport zawiera rekomendacje dotyczące przeniesienia do polskiego prawa możliwości dot. zrównoważonych zamówień publicznych stworzonych przez dyrektywę UE oraz opracowanie odpowiednich rozwiązań praktycznych jakie pozwolą na rzeczywiste wdrażanie tych zapisów. Postulaty wskazują na konieczność zwiększania wiedzy i wsparcia dla zamawiających oraz promocję zrównoważonych zamówień publicznych. Podkreślają również konieczność stworzenia funkcjonalnych mechanizmów pozwalających na skuteczne rozwiązania systemowe. Powinny one dążyć do wykorzystania zamówień publicznych jako narzędzia realizacji celów różnych polityk państwa/miasta/gminy takich jak: ochrona środowiska, efektywność energetyczna, promowanie innowacji, zatrudnienia i włączenia społecznego, polityki rozwojowej, przestrzegania praw człowieka, przeciwdziałanie zmianom klimatu i promowaniu społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw.

Nasze zaangażowanie

Wydatki na zamówienia publiczne w Polsce w 2013 roku wyniosły 143,2 mld zł., czyli ok. 8,76% PKB. Czyni to z instytucji publicznych znaczących konsumentów, którzy mają potencjał kształtowania trendów odpowiedzialnej konsumpcji. Nie jest on jednak wykorzystany. Ważne jest więc zwiększanie świadomości społecznej i poszerzenie dyskusji na temat zrównoważonych zamówień publicznych. Konieczna jest ich większa promocja, a być może także nacisk ze strony zainteresowanych obywateli i obywatelek by środki pochodzące m.in. z ich podatków były przeznaczane na zakupy odpowiedzialne społecznie i środowiskowo. W związku z tym, 21 maja, Polski Instytut Praw człowieka i Biznesu wraz z Fundacją Kupuj Odpowiedzialnie, Koalicją Sprawiedliwego Handlu, Instytutem Spraw Publicznych i Polskim Stowarzyszeniem Sprawiedliwego Handlu przesłała rekomendacje do Urzędu Zamówień Publicznych we wspólnym stanowisku do projektu ustawy o zamówieniach publicznych.

Pełna treść raportu „Zrównoważone zamówienia publiczne. Możliwości, bariery, strategie.” do pobrania tutaj.

Raport jest częścią projektu Fundacji Kupuj Odpowiedzialnie: „Zrównoważone zamówienia publiczne. Monitoring prawa i standardów”, realizowanego w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z funduszy EOG.