CSR Watch  •  CEEBHRA  •  CEECA Resource Hub

Krajowy Plan Działań na rzecz wdrażania Wytycznych ONZ dot. Biznesu i Praw Człowieka

Wprowadzenie

Z końcem 2024 r. kończy się okres realizacji przez polski rząd Krajowego Planu Działań na rzecz wdrażania Wytycznych ONZ dot. biznesu i praw człowieka na lata 2021 – 2024 (KPD). Jest to już drugi KPD opracowany zgodnie z zaleceniami ONZ, Unii Europejskiej i Rady Europy przez rząd polski – pierwszy KPD obejmował lata 2017-2021 (Raport końcowy z realizacji KPD 2017-2020). Koniec realizacji drugiego KPD, to jednocześnie początek prac nad kolejnym – trzecim już KPD, który powinien objąć lata 2025-2029. 

Zgodnie z informacją na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, koordynatora KPD, „poprzez implementację Wytycznych ONZ ma przede wszystkim służyć zwiększeniu ochrony praw człowieka i poszerzeniu możliwości dochodzenia sprawiedliwości w sytuacji, gdy prawa te zostaną naruszone przez biznes. Umieszczenie w KPD informacji na temat działań rządu na rzecz społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, a także odwołanie się do strategicznych dokumentów w tej dziedzinie, związane jest się ze świadomą polityką państwa wspierania przedsiębiorstw z jednoczesnym podkreślaniem konieczności przestrzegania przez nie praw człowieka.”

Krajowe Plany Działań na rzecz wdrażania Wytycznych ONZ dot. Biznesu i Praw Człowieka

KPD jako dokument o charakterze strategicznym, powinien zatem zawierać działania zaplanowane w sposób usystematyzowany, wzajemnie powiązany i się uzupełniający, mające umożliwić realizację polityki państwa służącej zapewnieniu poszanowania praw człowieka przez przedsiębiorstwa.

Nowy plan powinien – tam, gdzie to zasadne – kontynuować działania podjęte w ramach poprzednich edycji, ale także proponować rozwiązania, które odpowiadają na aktualne wyzwania związane z ochroną praw człowieka w kontekście działalności gospodarczej oraz wynikają z wniosków z poprzednich doświadczeń.

KPD nie powinien być podsumowaniem – ‘biernym’ dokumentem opisującym to co zostało już zrealizowane lub jest realizowane (chyba że będą to też zadania na okres objęty KPD i objęte wskaźnikami dot. postępów w realizacji). Temu, zgodnie z zaleceniami ONZ, powinna służyć analiza poprzedzająca opracowanie KPD – tzw. National Baseline Assessment czy też analiza luk. To właśnie taka analiza powinna być punktem wyjścia do dyskusji o tym jakie działania/zadania powinny się znaleźć w KPD na następny okres, jak powinny być one rozplanowane w czasie, jak będą mierzone postępy w ich realizacji oraz które organy administracji publicznej będą za nie odpowiadać. Zarówno zatem działania poprzedzające prace nad KPD, jak i proces w jakim jest on wypracowywany oraz oczywiście zawartość KPD mają znaczenie i znacząco wpływają na powodzenie polityki państwa w tym zakresie. Właściwie przeprowadzony proces wypracowywania KPD sprzyja i wspiera powstanie spójnej i kompleksowej strategii rządowej, która nie tylko tworzy odpowiednie ramy dla odpowiedzialnego prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa, ale także jasno wskazuje jakie działania musi podjąć administracja publiczna by KPD nie było tylko dokumentem kurzącym się na półce.

KPD są znanym administracji publicznej narzędziem i sposobem koordynacji działań państwa dot. konkretnych zagadnień i problemów, czego przykładem jest choćby Krajowy Plan Działań przeciwko Handlowi Ludźmi na lata 2022-2024, który jest dowodem na to, że KPD – o ile jest wola polityczna – nawet jeśli nie są nadmiernie ambitne, mogą być konkretne, a nie “przegadane”. Istnieje szereg wytycznych, przewodników i  narzędzi wypracowanych i doskonalonych przez lata po to by wspierać państwa i innych aktorów w wypracowaniu Krajowych Planów Działania (KPD)   

Więcej:

Dodatkowo, cenne źródło informacji stanowi także portal Global NAPs, gromadzący dane dotyczące KPD z różnych krajów a także oferujący wprowadzenie do kluczowych tematów związanych z odpowiedzialnym postępowaniem biznesu z perspektywy praw człowieka. Ułatwia on zrozumienie, jak różne państwa realizują swoje zobowiązania w zakresie ochrony praw człowieka w kontekście działalności biznesowej oraz jakie wyzwania napotykają. [Z tym większą sympatią do niego odsyłamy, że mieliśmy istotny wkład w merytoryczną zawartość jego pierwszej wersji (patrz wpis z 2017 r.  – link).]).

KPD w Polsce

Polska administracja aktualnie wdraża drugi KPD na lata 2021-2024

       Dotychczasowe polskie KPD

Raporty z realizacji

Jakość obu dotychczasowych KPD niestety pozostawia spory niedosyt. Zwraca na to uwagę dr Marcin Kilanowski w artykule „Evaluating the Polish NAPs: Lessons for the Future Implementation of the UN Guiding Principles on Business and Human Rights”, w którym analizuje dotychczasowe KPD, jak również ekspertki PIHRB w swoich tekstach [Patrz linki poniżej]. 

Należy odnotować, że eksperci oraz ciała traktatowe ONZ, w tym Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (CESCR), patrzą także szerzej i zwracają uwagę także na słaby poziom regulacji dotyczących należytej staranności (due diligence) w obszarze praw człowieka w Polsce i podkreślają potrzebę wprowadzenia skutecznych mechanizmów odpowiedzialności prawnej w całym łańcuchu dostaw:

Oryginalny tekst:

“14. The Committee is concerned that the legal and regulatory framework regarding due diligence for business entities does not sufficiently encompass sub-suppliers, including foreign ones (art. 2 (1)).

15. The Committee recommends that the State party apply the legal and human rights due diligence responsibilities of business enterprises to the entire supply chain, including subcontractors, particularly in the agricultural, construction and manufacturing sectors. In this regard, the Committee recalls its general comment No. 24 (2017) on State obligations under the Covenant in the context of business activities.”

(Więcej informacji: Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (CESCR). (2024). Rekomendacje dotyczące zawartości Krajowych Planów Działań w zakresie biznesu i praw człowieka. Concluding observations on the seventh periodic report of Poland, 27 września 2024)

Organizacje pozarządowe, szczególnie Koalicja CSR Watch Polska koordynowana przez Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu zgłaszały uwagi i rekomendacje zarówno do pierwszego jak i do drugiego KPD.  Angażowaliśmy się także w działania mające pomóc w ich wdrożeniu, zarówno poprzez informowanie o konsultacjach, zgłaszanie uwag i rekomendacji jak i współorganizowanie wydarzeń mających wesprzeć proces wdrażania KPD:

Działania NGOs związane z KPD na lata 2017 – 2020 (1. KPD)

Działania NGOs związane z KPD na lata 2021-2024 (2. KPD)

  • Zapytania i wstępne rekomendacje Koalicji CSR Watch Polska dotyczące projektu 2. KPD  przekazane wybranym resortom przed powstaniem projektu KPD (lipiec 2021). [Pobierz plik ZIP]
  • Wnioski o udostępnienie harmonogramu działań wdrażających 2 Krajowy Plan Działań. [Pobierz plik]
  • Odpowiedzi administracji publicznej dot. harmonogramu działań wdrażających 2 Krajowy Plan Działań. [Pobierz plik ZIP]

Artykuły poświęcone polskim KPD i wdrażaniu Wytycznych ONZ w Polsce:

  • Kilanowski, M. (2021). „Evaluating the Polish NAPs: Lessons for the Future Implementation of the UN Guiding Principles on Business and Human Rights”, Special Issue Business and Human Rights in Central and Eastern Europe: Region in Transition. Link
  • Faracik, B. (2021). „Krok po kroku”, w: Kilanowski, M. (red.), Biznes i prawa człowieka – 10 lat wdrażania Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka. UN Global Compact Network Poland. Link

Szczególnie przy drugim KPD, PIHRB starał się wspierać ten proces, zbierając uwagi nie tylko od siebie, ale także od szerszego grona respondentów. Niestety przekazane administracji uwagi i rekomendacje nie zostały uwzględnione. Nie wskazano również uzasadnienia ich nie uwzględnienia. Jednak „do trzech razy sztuka”.

Trzeci KPD na rzecz wdrażania Wytycznych ONZ na lata 2025-2029

Tym bardziej powinniśmy dążyć do tego by przynajmniej trzeci KPD był rzeczywistym planem działania z przypisanymi podmiotami odpowiedzialnymi za realizację konkretnych działań oraz terminami ich realizacji i śródokresowymi wskaźnikami efektywności (KPI). wypracowanym we współpracy z lub przynajmniej poddanym rzeczywistym a nie pozornym konsultacjom z partnerami społecznymi oraz organizacjami pozarządowymi.

Aby wesprzeć ten proces podjęliśmy już następujące działania:

  • Wystąpiliśmy o informacje na temat postępów w realizacji 2. KPD na lata 2021-2024. Odpowiedzi ministerstw znajdziesz tutaj

    Jak powinien wyglądać proces przygotowania KPD?

    Aby skutecznie opracować Krajowy Plan Działania (KPD) zgodnie z rekomendacjami ONZ, konieczne jest przeprowadzenie procesu, który będzie przemyślany i systematyczny. KPD ma na celu wdrażanie zasad dotyczących ochrony praw człowieka w kontekście działalności biznesowej, a jego przygotowanie wymaga zaangażowania różnych interesariuszy oraz zastosowania sprawdzonych metodologii.

    Jak wspomniano na początku, kluczowe etapy procesu przygotowania KPD zostały nakreślone przez m.in. w wytycznych Grupy Roboczej ONZ dot. Biznesu i praw człowieka “Guidance on National Action Plans on Business and Human Rights” czy publikacjach DIHR dot. NBA oraz NAPs/KPD.

    W języku polskim skrócone wskazówki zostały omówione w:

    Przygotowanie KPD obejmuje kilka kluczowych faz. Proces powinien rozpocząć się od formalnego oświadczenia rządu o decyzji opracowania KPD oraz stworzenia ram współpracy interministerialnej. Ważnym krokiem jest także wypracowanie formuły konsultacji, która zaangażuje różne grupy interesariuszy. W kolejnej fazie konieczne jest zrozumienie negatywnego wpływu przedsiębiorstw na prawa człowieka oraz ocena zgodności krajowego prawa z Wytycznymi ONZ. Opracowanie wstępnego projektu KPD powinno być poprzedzone konsultacjami z interesariuszami, podobnie jak pierwsza wersja KPD. Finalizacja dokumentu powinna obejmować publiczną inaugurację. Wdrożenie KPD wymaga kontynuacji współpracy międzyresortowej oraz monitorowania procesu przez reprezentantów kluczowych grup interesariuszy. Na koniec, aktualizacja KPD powinna opierać się na ocenie efektywności realizacji poprzednich działań oraz konsultacjach z różnymi grupami interesariuszy.

      Dokumenty

      Dokumenty oficjalne rządu:

      • Wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka. (2011). United Nations. Link
      • Pierwszy Krajowy Plan Działania na rzecz wdrażania Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka na lata 2017-2020. Link
      • Raport z realizacji Krajowego Planu Działania na rzecz wdrażania Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka na lata 2017-2020. Link
      • Drugi Krajowy Plan Działania na rzecz wdrażania Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka. Link
      • Raport Śródokresowy z realizacji Krajowego Planu Działania na lata 2021-2024. Link
      • Projekt Krajowego Planu Działania na rzecz wdrażania Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka na lata 2021-2024 (treść w jęz. polskim i angielskim). Link

      Rekomendacje NGO, zalecenia ciał traktatowych i inne materiały:

      Baza wiedzy:

      • Global NAPs
      • National Action Plans on Business and Human Rights Toolkit – 2024 edition Link
      • Kilanowski, M. (2021). „Evaluating the Polish NAPs: Lessons for the Future Implementation of the UN Guiding Principles on Business and Human Rights”, Special Issue Business and Human Rights in Central and Eastern Europe: Region in Transition. Link
      • Faracik, B. (2021). „Krok po kroku”, w: Kilanowski, M. (red.), Biznes i prawa człowieka – 10 lat wdrażania Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka. UN Global Compact Network Poland. Link
      • Faracik, B., & Szlendak, M. (2021). „Drugi Krajowy Plan Działań na rzecz wdrożenia Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka”, w: Kilanowski, M. (red.), Biznes i prawa człowieka – 10 lat wdrażania Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka. UN Global Compact Network Poland, s. 42-50. Link
      • PIHRB Working Paper 2/2015: Beata Faracik, Krajowy Plan Działań w obszarze biznesu i praw człowieka. Rola NGOs w procesie prac nad KPD.
      • Faracik, B., Letnar Cernic, J., & Uvarova, O. (2023). The Status of the Implementation of the UNGPs on Business and Human Rights in Europe and Central Asia. United Nations Development Programme. Available at: UNDP Publication.
      Skip to content