• brak dochodów z pracy z powodu choroby, niepełnosprawności, macierzyństwa, wypadku przy pracy, bezrobocia, podeszłego wieku, śmierci członka rodziny
•  brak dostępu do opieki zdrowotnej z uwagi na jej koszty
• niewystarczające wsparcie rodzin, w szczególności dzieci i dorosłych pozostających na utrzymaniu innych osób [1]

Państwo zobowiązane jest do stworzenia takiego systemu.

W ramach realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego firmy mają obowiązek:

• obliczać i odprowadzać z wynagrodzenia pracownika składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w ustawach
• stworzyć Pracowniczy Plan Kapitałowy, jeśli pracownicy chcą do niego przystąpić

Zakładowe fundusze świadczeń socjalnych co do zasady nie są elementem zabezpieczenia społecznego lecz formą zapewnienia świadczeń socjalnych od pracodawcy, która wspiera realizację innych praw np. do godnych warunków życia poprzez pożyczki (bez)zwrotne czy np. ułatwienia świadczenia pracy dzięki stworzeniu i finansowaniu z Funduszu przedszkola przyzakładowego.

Firma zatrudnia pracowników na różnych podstawach prawnych. Podczas procesu rekrutacji kandydaci informowani są o tym, że w przypadku samozatrudnienia nie tylko składki są niższe, ale też świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a rezygnacja z opłacania ubezpieczenia chorobowego łączy się z brakiem prawa do zasiłku macierzyńskiego. Jednocześnie firma nie wywiera na nikogo nacisku, by wybrać konkretną formę zatrudnienia. Dzięki temu kandydaci do pracy i pracownicy mogą świadomie wybrać podstawę zatrudnienia, która będzie zgodna z prawem i korzystniejsza dla nich z perspektywy ubezpieczeń społecznych.

Firma Y postanowiła zredukować koszty pracy i części pracowników wypłaca wynagrodzenie minimalne, od niego też odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne. Pozostałą część wynagrodzenia wypłaca pracownikom „w kopercie”. W związku z tym w razie choroby, korzystania z zasiłku macierzyńskiego, a także w przyszłości z tytułu emerytury pracownicy otrzymają niższe świadczenia.

Pracownica poślizgnęła się na mokrej posadzce i złamała nogę w kostce. Ponieważ słyszała, że pracodawcy wolą, aby nie zgłaszać wypadku przy pracy, zadzwoniła do osoby odpowiedzialnej za BHP w firmie. Ta wezwała pierwszą pomoc i zachęciła do zgłoszenia wypadku, informując o świadczeniach, które mogą przysługiwać pracownicy, takich jak wyższy zasiłek chorobowy czy prawo do odszkodowania.

Na poziomie firmy

• W razie wypadku przy pracy lub podejrzenia choroby zawodowej można zgłosić się do osoby odpowiedzialnej za BHP, Społecznego Inspektora Pracy.
• Jeśli działa związek zawodowy, nawet pracownik niebędący jego członkiem może zasięgnąć porady w razie wątpliwości związanych z opłacaniem składek.
• Można także skorzystać z wewnętrznego systemu zgłaszania skarg, jeśli taki funkcjonuje w firmie.

Skarga do organu niesądowego

• Nieprawidłowości w zakresie opłacania składek, zgłaszania wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych można zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy oraz Zakładu Ubezpieczeń Społeczncych.
• Można złożyć zawiadomienie do Krajowego Punktu Kontaktowego OECD [2] (procedura skargowa jest opisana tu).

Sąd

• Jeśli pracodawca odmawia uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, można złożyć pozew do sądu pracy, aby to ustalił.
• Naruszenie obowiązków w zakresie zgłaszania do ubezpieczenia społecznego i odprowadzania składek, jak również odmowa zgłoszenia wypadku przy pracy stanowią wykroczenie. Można je zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy.
• Jeśli naruszenie prawa do ubezpieczenia społecznego jest złośliwe lub uporczywe, to przestępstwo. O popełnieniu przestępstwa można zawiadomić Państwową Inspekcję pracy, policję lub prokuraturę.

• GOV.PL
• Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne
• Ustalanie uprawnień do świadczeń
• Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
• Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
• Z ubezpieczenia chorobowego
• Prawo do zasiłku i okres przysługiwania

Art. 9 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych
Art. 6 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych [4]  prawo do życia
Art. 12 Europejskiej Karty Społecznej
Konwencja nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego

Inne standardy: 

Art. 22 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka [5]

• Art. 67 ust. 1 Konstytucji RP  [6]
• Ustawa z dnia 3 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych , t.j. Dz.U. 2021, poz. 423 [7]
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych , t.j. Dz.U. 2021, poz. 291 [8]
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, t.j. Dz.U. 2021, poz. 1133 [9]
• Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, t.j. Dz.U. 2019, poz. 1205 [10]
• Dział 8 Kodeksu pracy (uprawnienie pracowników związane z rodzicielstwem) [11]
• Art. 92 Kodeksu pracy (wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy) [12]
• Art. 234–237 [1] Kodeksu pracy (wypadki przy pracy i choroby zawodowe) [13]