Prawo do udziału w życiu kulturalnym oraz korzystania z osiągnięć postępu naukowego odnosi się zarówno do osób, jak i zbiorowości.

Przez kulturę należy rozumieć wszelkie elementy, za pomocą których osoba lub zbiorowość wyraża swoje człowieczeństwo, tożsamość lub światopogląd (np. język, muzyka, środowisko naturalne, obyczaje). Na prawo do udziału w życiu kulturalnym składają się: uczestnictwo w życiu kulturalnym, dostęp do życia kulturalnego i umożliwienie wnoszenia wkładu w życie kulturalne. Rolą państwa jest nieingerowanie w życie kulturalne człowieka oraz podejmowanie działań, które ułatwią mu realizację pełni jego praw.

Prawo do korzystania z osiągnięć postępu naukowego obejmuje z kolei zagwarantowanie wolności badań naukowych oraz ich rozpowszechniania, a także korzystanie z zastosowań wypracowanego postępu naukowego oraz ochronę przed nadużyciami nauki i jej destrukcyjnymi zastosowaniami. Społeczeństwo powinno czerpać z dobrodziejstw nauki oraz współokreślać zastosowanie wyników badań naukowych. W związku z tym państwo zobowiązane jest zarówno do poszanowania wolności naukowej i jej wspierania, jak i ochrony ludzi przed osiągnięciami sprzecznymi z prawami człowieka i jego godnością.

• zapewnienie, że plany i działania biznesowe nie wpłyną negatywnie na istniejące obiekty kulturowe lub miejsca istotne z perspektywy dziedzictwa kulturowego;
• zapewnienie osobom pracowniczym możliwości uczestnictwa w życiu kulturalnym w miejscu pracy, jeśli wyklucza to lokalizacja przedsiębiorstwa;
• rozważenie, jak własność intelektualna i technologia przedsiębiorstwa mogą przyczynić się do rozwoju społecznego bez naruszania interesów przedsiębiorstwa.

Firma A decyduje się na uwolnienie patentu na lek przeciw zaraźliwej chorobie, który został opracowany przy znacznym współudziale środków publicznych.

Firma X wspiera badania w określonym obszarze nauki. Warunkiem uzyskania grantu jest zobowiązanie się do publikacji wyników badań, (współ)finansowanych z tych środków, wyłącznie w czasopismach zapewniających otwarty dostęp do publikowanych w nich artykułów.

Spółka B poszukuje nowego dostawcy półprzewodników. Mimo informacji, że jeden z potencjalnych dostawców wykorzystuje pracę przymusowo reedukowanej ludności rdzennej (by m.in. doprowadzić do zaniku jej tożsamości kulturowej), ze względów cenowych podejmuje decyzję o rozpoczęciu z nim współpracy.

Przedsiębiorstwo C planuje rozszerzyć dotychczasowy obszar swojego wydobycia. W procesie badania środowiskowych uwarunkowań przedsięwzięcia wychodzi na jaw, że planowana inwestycja ograniczać będzie dostęp lokalnej społeczności do pobliskich łąk mających duże znaczenie kulturowe. Spółka w porozumieniu z lokalnymi przedstawicielami uwzględnia w planie inwestycji ścieżki, które umożliwią swobodny dostęp do istotnych kulturowo miejsc.

Co możesz zrobić, gdy naruszono Twoje prawa?

• Sprawdź, czy istnieje w firmie bezpieczny system składania skarg i skorzystaj z niego.
• Wnieś sprawę do sądu cywilnego. Możesz domagać się między innymi odszkodowania z powodu dyskryminacji ze względu na wyznanie, pochodzenie etniczne lub narodowościowe lub odszkodowania za naruszanie Twoich dóbr osobistych.
• Jeśli uważasz, że zostało popełnione przestępstwo (np. niszczenie chronionych obiektów, nawoływanie do nienawiści, przemoc lub groźba z powodu przynależności do mniejszości, dyskryminacja wyznaniowa), zgłoś swoje podejrzenia na policję lub do pobliskiej prokuratury.
• Jeśli inwestycja może naruszyć Twoje prawa, spróbuj przystąpić do postępowania administracyjnego o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (jeśli jest prowadzone) lub o wydanie decyzji inwestycyjnej i przeciwstawić się jej. Informację jak to zrobić uzyskasz w urzędzie, u adwokata lub radcy prawnego.
• Jeśli pracujesz w przedsiębiorstwie wielonarodowym, złóż zawiadomienie o naruszeniach do Krajowego Punktu Kontaktowego OECD ds. odpowiedzialnego biznesu. 

Odpłatna pomoc prawna świadczona jest przez adwokatów lub radców prawnych. Osoby o niskich dochodach mogą skorzystać z nieodpłatnej porady. Nieodpłatną pomoc prawną świadczą między innymi: 

• punkty nieodpłatnej pomocy prawnej w każdym starostwie,
• uniwersyteckie poradnie prawne.

• Rzecznik Praw Obywatelskich – art. 73 Konstytucji RP – wolność artystyczna oraz badań naukowych
• Rzecznik Praw Obywatelskich – art. 35 Konstytucji RP – prawa mniejszości narodowych
• Rada Europy – prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
• Ochrona prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
• Agencja Praw Podstawowych UE – wolność sztuki i kultury
• Agencja Praw Podstawowych UE – prawa osób w podeszłym wieku
• United Nations Association Poland – art. 27 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
• United Nations – General Comment No. 21: Article 15 (Right of everyone to take part in cultural life)
• United Nations – General Comment No. 17: Article 15 (The right of everyone to benefit from the protection of the moral and material interests resulting from any scientific, literary or artistic production of which he or she is the author)
• Rada Praw Człowieka, Report of the Special Rapporteur in the field of cultural rights: The right to enjoy the benefits of scientific progress and its applications

• Art. 15 ust. 1 lit. a–b Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (Dz.U. 1977, nr 38, poz. 169)

Inne regulacje międzynarodowe dot. tego prawa

• art. 13 oraz 25 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej
• art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
• art. 5 Międzynarodowej konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej
• art. 13 Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
• art. 31 ust. 2 Konwencji o prawach dziecka
• art. 43 oraz art. 45 Międzynarodowej konwencji o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i członków ich rodzin
• art. 30 Konwencji praw osób niepełnosprawnych
• art. 17 Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów
• art. 14 Protokołu dodatkowego do Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka o prawach gospodarczych, socjalnych i kulturalnych
• art. 42 Arabskiej Karty Praw Człowieka
• art. 2 Deklaracji Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych
• art. 5, 8, 10–13 i nast. Deklaracji o Prawach Ludności Rdzennej

Inne standardy

• art. 27 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

• Art. 6 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (równy dostęp do dóbr kultury)
• Art. 35 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (ochrona mniejszości narodowych i etnicznych)

• Art. 73 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (wolność twórczości artystycznej, badań naukowych, nauczania i korzystania z dóbr kultury)

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz.U. z dnia 19 marca 2021, poz. 710)

[1] Essential Steps for Business to Respect Human Rights, s. 10, pkt 25–26.