Prawa do ochrony interesów moralnych i materialnych na podstawie Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych mogą domagać się osoby fizyczne oraz grupy osób fizycznych. Nie przysługuje ono jednak osobom prawnym, które swoich uprawnień mogą dochodzić na gruncie przepisów o ochronie własności intelektualnej. Rozumienie twórczości wynikające z omawianego prawa jest szerokie i obejmuje wynalazki, prace naukowe, dzieła literackie i artystyczne we wszelkich formach.

Interesy moralne autorów mają dwa wymiary. Z jednej strony ochronie podlega prawo twórców do uznania ich za autorów dzieł. Z drugiej zaś uprawnieni są do sprzeciwu wobec jakichkolwiek form zniekształcenia, okaleczenia lub innych działań ujmujących wartości ich dzieła. Interesy moralne z kolei dotyczą czerpania majątkowych korzyści z posiadanej własności.

Państwo zobowiązane jest do nienaruszania interesów twórców oraz ich ochrony. Gwarantowane przez państwo środki ochrony powinny być efektywne, łatwo dostępne, w tym także dla osób marginalizowanych i wykluczonych ekonomicznie oraz odpowiednio stosowane przez sądy i organy państwowe. Najczęściej spotykane formy ochrony to patenty, znaki towarowe, prawa autorskie, etc.

Na poziomie międzynarodowym nad systemem ochrony własności intelektualnej czuwa World Intellectual Property Organization (WIPO, Światowa Organizacja Własności Intelektualnej).

• zapewnienie, że wszystkie osoby zatrudnione otrzymują należyte wynagrodzenie za swój udział w wynalazkach lub innowacjach stworzonych i wykorzystywanych przez przedsiębiorstwo¹,
• powstrzymywanie się od nadużywania pozycji dominującej w celu wyparcia z rynku małych i średnich twórców²,
• poszanowanie prawa ludności tubylczej do rozwoju, zachowania, kontroli i ochrony wiedzy tradycyjnej przekazywanej z pokolenia na pokolenie³.

Firma X wykorzystuje w swoich materiałach graficznych bezpłatne zdjęcia udostępnione w internetowych bazach. Mimo to decyduje się wskazywać autorów prac artystycznych, które są podstawą prowadzonej komunikacji marketingowej.

Firma M pragnie zmodyfikować na potrzeby kampanii marketingowej szczególnie popularną w Internecie grafikę. Choć posiada licencję uprawniającą do modyfikacji dzieła, przed użyciem grafiki kontaktuje się z autorem, aby ustalić, czy planowany zakres ingerencji nie narusza jego dzieła.

Przedsiębiorstwo Y z branży farmaceutycznej podejmuje próbę opatentowania tradycyjnej hinduskiej metody leczenia przeziębienia bez poszanowania praw własności intelektualnej przysługujących hinduskiej społeczności.

Osoby pracownicze spółki Z zajmującej się produkcją maszyn górniczych wdrożyły metodę skutecznie usprawniającą proces produkcyjny w firmie. Zastosowane rozwiązania przynoszą firmie milionowe oszczędności. Pomysły i zaangażowanie osób świadczących pracę nie zostaje jednak wynagrodzone, co budzi ich zdecydowany sprzeciw. 

Na skutek licznych skarg i rozmów z osobami świadczącymi dla niej pracę firma decyduje się na rewizję wewnętrznej polityki ochrony własności intelektualnej oraz aneksuje umowy z nimi uwzględniając nowe postanowienia. Do firmowego regulaminu premii i bonusów zostaje wprowadzona możliwość przyznania jednorazowej nagrody finansowej w należytej wysokości, gdy osoba pracownicza wyraźnie przekroczyła oczekiwania pracodawcy i jednocześnie istotnie przyczyniła się do wzrostu wartości przedsiębiorstwa.

Co możesz zrobić, gdy naruszono Twoje prawa?

• Aby chronić swoje interesy materialne, złóż wniosek o rejestrację do właściwego urzędu patentowego.
• Wezwij sprawcę naruszenia do zaniechania dokonywania naruszeń.
  Jeśli to nie przyniesie pożądanej reakcji, wnieś do sądu sprawę o zaniechanie bezprawnego naruszania Twoich praw. Możesz dochodzić również dalszych roszczeń o charakterze majątkowym, np. domagać się wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści oraz naprawienia szkody⁴.
• Wnieś do sądu cywilnego o zaprzestanie naruszania Twoich dóbr osobistych w zakresie, w jakim dotyczy ono wykorzystania dobra osobistego w celu reklamy przedsiębiorcy, towarów lub usług lub Twojej działalności naukowej lub wynalazczej.
• Jeżeli podejrzewasz, że niektóre towary naruszają Twoje prawa własności intelektualnej, możesz wystąpić z wnioskiem do właściwych krajowych organów celnych o zatrzymanie tych towarów. W tym celu postępuj zgodnie ze wskazówkami dostępnymi w portalu TAXUD⁵.
• Jeżeli ktoś zarejestrował podobny do Twojego lub identyczny z Twoim unijny znak towarowy, możesz zwrócić się do Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) o cofnięcie jego rejestracji. Jeżeli rejestracja jest w toku, możesz wyrazić sprzeciw wobec tego wniosku⁶.
• W przypadku naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa możesz wszcząć postępowanie sądowe. Jego wynikiem może być orzeczenie sądu, w którym sprawcy naruszenia zakazuje się używania lub dalszego ujawniania tajemnicy przedsiębiorstwa lub żąda się odszkodowania pieniężnego⁷.
• Jeżeli uważasz, że Twoi konkurenci stosują nieuczciwe praktyki rynkowe, zastanów się nad zgłoszeniem swoich podejrzeń do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
• Jeśli uważasz, że zostało popełnione wykroczenie lub przestępstwo (np. przywłaszczenie autorstwa, rozpowszechnianie utworu bez pozwolenia, naruszenie praw twórcy projektu wynalazczego, nielegalne utrwalanie i zwielokrotnianie utworów), zgłoś swoje podejrzenia na policję lub do pobliskiej prokuratury.
• Sprawdź, czy istnieje w firmie bezpieczny system składania skarg i skorzystaj z niego.

Odpłatna pomoc prawna świadczona jest przez adwokatów lub radców prawnych. Osoby o niskich dochodach mogą skorzystać z nieodpłatnej porady. Nieodpłatną pomoc prawną świadczą między innymi: 

• punkty nieodpłatnej pomocy prawnej w każdym starostwie, 
• uniwersyteckie poradnie prawne.

• Rzecznik Praw Obywatelskich – art. 58 Konstytucji RP – wolność zrzeszania się
• Rzecznik Praw Obywatelskich – art. 64 Konstytucji RP – prawa mniejszości narodowych
• Rzecznik Praw Obywatelskich – art. 73 Konstytucji RP – wolność artystyczna oraz badań naukowych
• Rada Europy – ochrona własności
• Agencja Praw Podstawowych UE – prawo własności
• United Nations Association Poland – art. 27 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
• United Nations – General Comment No. 17: Article 15 (The right of everyone to benefit from the protection of the moral and material interests resulting from any scientific, literary or artistic production of which he or she is the author)

• Art. 15 ust. 1 lit. c Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (Dz.U. 1977, nr 38, poz. 169)
• Art. 17 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej
• Art. 1 Protokołu dodatkowego do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
• Art. 14 Protokołu dodatkowego do Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka o prawach gospodarczych, socjalnych i kulturalnych
• Art. 13 Amerykańskiej Deklaracji Praw i Obowiązków Człowieka
• Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych

Inne standardy:

Art. 27 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

• Art. 21 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (ochrona własności i prawa dziedziczenia)
• Art. 58 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (wolność zrzeszania się)
• Art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (prawo do własności, innych praw majątkowych, prawo dziedziczenia)
• Art. 73 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (wolność twórczości artystycznej, badań naukowych, nauczania i korzystania z dóbr kultury)
• USTAWA z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity Dz.U. z dnia 19 lutego 2021, poz. 324)
• USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity Dz.U. z 14 czerwca 2021, poz. 1062)

[1] Essential Steps for Business to Respect Human Rights, s. 10, pkt 27.

[2] Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych. Komentarz, red. Z. Kędzia, A. Hernandez-Połczyńska, Warszawa 2018, art. 15 ust. 1 lit. C (J. Jaraczewski).

[3] Essential Steps for Business to Respect Human Rights, s. 10, pkt 27.

[4] Morawski, B. Bacławski, i Prawa własności intelektualnej w Polsce,  https://www.paih.gov.pl/prawo/prawa_wlasnosci_intelektualnej/prawa_wlasnosci_intelektualnej, [dostęp: 11.12.2021].

[5] Unia Europejska, Naruszenie praw własności intelektualnej, https://europa.eu/youreurope/business/running-business/intellectual-property/infringement/index_pl.htm, [dostęp: 11.12.2021].

[6] Ibidem.

[7] Ibidem.