Tradycyjne rozumienie prawa w relacji państwo – jednostka
Każdy człowiek ma prawo podjęcia pracy swobodnie wybranej i bycia pozbawionym pracy tylko w przypadkach uzasadnionych. Prawo to oznacza także brak przymusu podjęcia pracy.
Obowiązkiem państwa jest m.in.:
- rozwijanie programów poradnictwa zawodowego,
- rozwijanie programów szkolenia zawodowego i technicznego,
- prowadzenie polityki zmierzającej do pełnego i produktywnego zatrudnienia,
- prowadzenie polityki zmierzającej do stałego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego.
Prawo to nie oznacza jednak, że każdy może domagać się zatrudnienia w wybranej przez siebie pracy.
Ponadto prawo to jest powiązane z zakazem pracy przymusowej.
Jak to prawo rozumieć w kontekście biznesu?
Prawo do pracy jest realizowane w firmie, gdy:
- procedury rekrutacji i awansu opierają się na obiektywnych kryteriach związanych z wykształceniem, kwalifikacjami i wynikami w pracy,
- zatrudnienie odbywa się zgodnie z wymogami prawa,
- pracownicy są zwalniani w sposób zgodny z prawem i uzasadniony,
- pracownicy mogą realizować prawo do rozwoju kompetencji zawodowych,
- przestrzega się zasady równego traktowania,
- stosowane są rozwiązania ułatwiające pracownikom łączenie życia zawodowego i prywatnego.
Przykład pozytywny
Zarząd firmy A zauważył, że znaczna część postepowań przed sądem pracy, także dotyczących rozwiązania umowy, kończy się ugodą. W związku z tym powołano komisję pojednawczą, która w razie sporu ma za zadanie doprowadzić do ugody. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, jeśli do ugody nie dojdzie, komisja może przekazać wniosek do sądu pracy.
Przykład negatywny
Firma zatrudnia pracowników głównie na podstawie umowy o świadczenie usług lub współpracuje z samozatrudnionymi, mimo że warunki pracy w pełni odpowiadają umowie o pracę. W szczególności pracownicy mają stałe godziny pracy, muszą wykonywać pracę osobiście i każdy podlega osobie, która kieruje i organizuje pracę.
Jakie działania, zgodnie z Wytycznymi ONZ dot. biznesu i praw człowieka, powinna podjąć firma? (przeciwdziałanie, łagodzenie skutków)
Na skutek fuzji firma wprawdzie się powiększa, ale konieczna jest zmiana struktury i zwolnienie ponad 10% załogi. Pracodawca ustala regulamin zwolnień grupowych zawierający jasne kryteria doboru pracowników do zwolnień. Oferuje także program odejść dobrowolnych, w ramach którego zgłaszający się pracownicy otrzymują dofinansowanie szkolenia, które pozwoli im zdobyć zawód, w którym łatwo o zatrudnienie.
Co zrobić, gdy Twoje prawa zostały naruszone?
- Na poziomie firmy
- Jeśli działa związek zawodowy, nawet pracownik niebędący jego członkiem może tam złożyć skargę.
- Można także skorzystać z wewnętrznego systemu zgłaszania skarg, jeśli taki funkcjonuje w firmie.
- Jeśli zakład pracy objęty jest działaniem Europejskiej Rady Zakładowej, pracownicy za jej pośrednictwem mogą złożyć skargę do zarządu centralnego.
- Skarga do organu niesądowego
- Nieprawidłowości można zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy.
- Jeśli pracodawca wyrazi zgodę, można przeprowadzić mediacje.
- Można złożyć zawiadomienie do Krajowego Punktu Kontaktowego OECD[1] (Procedura skargowa jest opisana tu[2]).
- Sąd
- Jeżeli umowa pomimo nadania innej nazwy jest faktycznie umową o pracę, można wystąpić do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy.
- Zastępowanie umowy o pracę innymi umowami i rażące naruszenie przepisów o rozwiązywaniu umowy o pracę stanowią wykroczenia. Można je zgłosić do Inspekcji Pracy.
Jeśli naruszenie prawa do wypoczynku jest złośliwe lub uporczywe, to jest przestępstwem. O popełnieniu przestępstwa można zawiadomić Inspekcję Pracy, Policję lub Prokuraturę.
Gdzie szukać więcej informacji?
Prawo międzynarodowe
Art. 6 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych
Zakaz pracy przymusowej i obowiązkowej
Prawo to jest powiązane z:
Art. 1 Europejskiej Karty Społecznej (Dz.U. 1999, nr 8, poz. 67)(prawo do pracy)
Art. 9 Europejskiej Karty Społecznej (prawo do poradnictwa zawodowego)
Art. 24 Europejskiej Karty Społecznej (prawo do ochrony w przypadku zwolnienia z pracy)
Art. 31 Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej
Inne standardy
Art. 23 ust. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
Prawo polskie
Art. 24 Konstytucji RP (zasada ochrony pracy) oraz art. 65 i art. 66
Art. 10 §1 Kodeksu pracy