Państwo zobowiązane jest do zagwarantowania człowiekowi wolności osobistej i bezpieczeństwa. Zakazane jest bezzasadne i nielegalne pozbawienie człowieka wolności. Jednocześnie państwo zobligowane jest do utrzymywania porządku wewnętrznego, który gwarantuje bezpieczeństwo osobiste.  

Osobie pozbawionej wolności (zatrzymanej lub aresztowanej) przysługuje szereg gwarancji, wśród których znajdują się: 

• poinformowanie o przyczynach pozbawienia wolności,
  
• osądzenie przez niezawisły i niezależny sąd w rozsądnym terminie albo zwolnienie na czas postępowania, 
• możliwość odwołania się od decyzji o pozbawieniu wolności, 
• możliwość ubiegania się o odszkodowanie za nielegalne pozbawienie wolności.

Zobowiązania państwa i zakazy mają zastosowanie do wszelkich miejsc przetrzymywania ludzi takich jak więzienia, szpitale psychiatryczne czy centra zatrzymań imigrantów. 
Prawo do bezpieczeństwa uznaje się niezależnie od tego czy dana osoba przebywa w zamknięciu czy nie.  

W ścisłym związku z wolnością osobistą i prawem do bezpieczeństwa osobistego, pozostaje – na gruncie Konstytucji RP także nietykalność osobista,  rozumiana jako zagwarantowana przez państwo możliwość utrzymywania przez jednostkę swojej tożsamości i integralności fizycznej, jak też psychicznej oraz zakaz jakiejkolwiek bezpośredniej i pośredniej ingerencji z zewnątrz naruszającej tę integralność. Nietykalność osobista ściśle związana jest z godnością ludzką.1

W kontekście biznesu prawo to obejmuje między innymi zakaz ograniczania fizycznej wolności człowieka, chyba że stwarza on zagrożenie dla zdrowia swojego lub innych, ogólnego bezpieczeństwa lub własności publicznej i prywatnej. W takiej sytuacji pozbawienie wolności powinno być możliwie krótkie i ograniczone do czasu zażegnania niebezpieczeństwa lub przekazania osoby odpowiednim organom2.  

Przedsiębiorstwa mogą naruszyć swoje zobowiązania również poprzez stosowanie lub grożenie użyciem przemocy pracownikom, a także bagatelizowanie lub współudział w mobbingu3. 

Do naruszenia tego prawa (oraz szeregu innych praw człowieka) dochodzi także w przypadku pracy przymusowej, czyli pracy świadczonej w warunkach wykorzystania, wykonywane pod wpływem przymusu wynikającego m.in. z przemocy, groźby, pozbawienia wolności czy zatrzymania paszportu lub innego dokumenty podróży. 

Firma X świadcząca usługi ochroniarskie wprowadza obowiązek odbycia przez pracowników corocznego szkolenia z zakresu odpowiedzialnego i zgodnego z prawem użycia przemocy. Ponadto ustanawia system składania skarg na działania swoich pracowników oraz procedurę badania przypadków nadużycia siły lub kompetencji. 

Właściciel niewielkiego sklepu z biżuterią oskarża jednego z klientów o kradzież na podstawie „podejrzanego wyglądu” i wzywa policję.  

Do czasu przybycia policji, klient zostaje zamknięty na klucz w jednym z pomieszczeń na zapleczu sklepu a następnie – po jej przyjeździe zostaje wyprowadzony do nich. Funkcjonariusze przeszukują i przesłuchują podejrzaną osobę w miejscu publicznym na oczach przechodniów przez kilkanaście minut. Interwencja policji oraz nagrania z kamer wskazują, że zatrzymanie było bezpodstawne. 

Sygnalistka informuje kierownictwo przedsiębiorstwa Y, że część kobiet pracująca na produkcji regularnie pada ofiarą molestowania seksualnego ze strony współpracowników. Kadra menedżerska postanawia natychmiast zatrudnić zewnętrzną kancelarię, która prowadzi wewnętrzne dochodzenie, identyfikuje sprawców oraz poszkodowane. Sprawcy zostają zwolnieni w trybie dyscyplinarnym, natomiast poszkodowane kobiety otrzymują wsparcie psychologiczne oraz zadośćuczynienie finansowe. Kierownictwo decyduje się na przyjęcie polityki praw człowieka, która ma pomóc zapobiegać podobnym sytuacjom w przyszłości.  

1. Sprawdź, czy istnieje w firmie bezpieczny system składania skarg i skorzystaj z niego. 
2. Zgłoś nieprawidłowości do Państwowej Inspekcji Pracy.  
3. Wnieś sprawę do sądu cywilnego. Możesz domagać się między innymi odszkodowania i zadośćuczynienia za naruszenie Twoich dóbr osobistych lub odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie.  
4. Jeśli uważasz, że zostało popełnione przestępstwo, zgłoś swoje podejrzenia na Policję lub do pobliskiej prokuratury.  
5. Jeśli pracujesz w przedsiębiorstwie wielonarodowym, złóż zawiadomienie o naruszeniach do Krajowego Punktu Kontaktowego OECD ds. odpowiedzialnego biznesu.   

Gdzie mogę uzyskać pomoc prawną?  

Poza odpłatną pomocą prawną świadczoną przez adwokatów lub radców prawnych, istnieje wiele miejsc, gdzie możesz uzyskać nieodpłatną poradę. Wśród nich znajdują się między innymi:  

• punkty nieodpłatnej pomocy prawnej w każdym starostwie;  
• uniwersyteckie poradnie prawne;  
• porady prawne Państwowej Inspekcji Pracy. 

• Rzecznik Praw Obywatelskich – Art. 41 – Nietykalność i wolność osobista. Prawa zatrzymanych 
• Rada Europy – Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego 
• Agencja Praw Podstawowych UE – Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego  
• United Nations Association Poland – Artykuł 9 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka 

• Art. 9 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich (Osobistych)  i Politycznych (dalej: MPPOiP; Dz.U. 1977 nr 38 poz. 167) 
• Art. 6 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej
• Art. 37 lit. b – d Konwencji o prawach dziecka
• Art. 5 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (nazywana w skrócie: Europejską Konwencją Praw Człowieka
• Art. 3 Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka

Inne standardy:  

• Art. 3 i 9 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

Powiązane prawa:

• Art. 6 MPPOiP – prawo do życia  
• Art. 7 MPPOiP – Zakaz tortur oraz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.  

• Art. 41 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1997 r. nr 78, poz. 483 z późn. zmianami): gwarancja nietykalności i wolności osobistej; warunki dopuszczalności ograniczenia i pozbawienia wolności