27. Prawo skazanych do humanitarnego traktowania

Tradycyjne rozumienie prawa w relacji państwo – jednostka

Wszystkie osoby pozbawione wolności powinny być traktowane w sposób humanitarny, z poszanowaniem ich godności, a także bezpieczeństwa osobistego.

Pojęcie pozbawienia wolności obejmuje odbywanie kary pozbawienia wolności, a także m. in. tymczasowe aresztowanie oraz zatrzymanie.¹

System penitencjarny powinien mieć na celu poprawę i rehabilitację społeczną skazanych, a także ma zapewniać nauczanie, szkolenie, reedukację, poradnictwo zawodowe, a nawet dawać możliwość pracy poza murami zakładu karnego.²

Jak to prawo rozumieć w kontekście biznesu?

Zatrudnienie skazanych traktowane jest jako jeden z podstawowych środków oddziaływania na odbywających karę pozbawienia wolności.³

Skazani mogą być zatrudniani na różnych podstawach prawnych:

na podstawie skierowania do pracy (tj. decyzji administracyjnej),
na podstawie umowy o pracę
lub na podstawie umowy prawa cywilnego.

Praca może być wykonywana zarówno w przywięziennych zakładach pracy, jak i w prywatnych przedsiębiorstwach.

Skazani mają prawo do wynagrodzenia za pracę, urlopu, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, ubezpieczenia społecznego, w tym świadczeń w razie wypadku przy pracy. Gdy praca jest wykonywana na podstawie umowy o pracę, przysługują im takie same uprawnienia jak innym pracownikom.

Praca skazanych nie powinna mieć charakteru dolegliwości i musi podlegać takiej samej ochronie jak praca na wolności.⁴ Pracowników wykonujących karę nie można dyskryminować z tego względu, że wykonują karę.

Przykład pozytywny

Zakład stolarski współpracuje z państwową szkołą zawodową w ramach praktyk w celu przygotowania do egzaminu zawodowego osób dorosłych. Przyjmuje także do przyuczenia zawodowego chętnych więźniów z pobliskiego zakładu karnego. Mimo że prawo pozwala na wypłacanie im niższego wynagrodzenia niż pozostałym pracownikom, firma wypłaca im wynagrodzenie takiej samej wysokości. Nawet gdyby jednak tak nie było, , dzięki tej pracy mają możliwość uzyskać przydatne kwalifikacje zawodowe.

Przykład negatywny

Dyrektor zakładu karnego wyraził zgodę na zatrudnienie w firmie Z na podstawie umowy o pracę grupy trzech więźniów. Więźniowie i przyszły pracodawca uzgodnili, że będą wykonywać prace budowlane w mieszkaniach w nowo wybudowanym bloku.

Niedługo po przystąpieniu skazanych do pracy okazało się, że niezgodnie z umową więźniowie kierowani są także do innych prac, w tym prac na wysokości, pomimo że nie mają do nich uprawnień ani nie przeszli odpowiedniego przeszkolenia.

Jakie działania, zgodnie z Wytycznymi ONZ dot. biznesu i praw człowieka, powinna podjąć firma? (przeciwdziałanie, łagodzenie skutków)

Jeśli w firmie pracują osoby pozbawione wolności, należy je traktować tak samo jak innych pracowników – mają bowiem wszystkie prawa związane z pracą, jakie mają pracownicy nieskazani za żadne przestępstwa. W szczególności należy zapobiegać sytuacjom, w których byłyby obrażane lub nękane przez innych zatrudnionych.

Doszło do negatywnego wpływu na Twoje prawa człowieka. Co możesz zrobić, żeby domagać się zaprzestania naruszania/naprawienia szkody/zadośćuczynienia /odszkodowania itd.

1. Na poziomie firmy

Pracownicy w razie problemów mogą zwrócić się do związku zawodowego.
Utrudnianie lub uniemożliwianie realizacji tego prawa można zgłosić także do rzecznika etyki lub innego organu utworzonego do zgłaszania nieprawidłowości.
Jeśli zakład pracy objęty jest działaniem Europejskiej Rady Zakładowej, pracownicy za jej pośrednictwem mogą złożyć skargę do zarządu centralnego.

2. Skarga do organu niesądowego

Naruszenia praw pracowniczych można zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy.
Jeśli pracodawca wyrazi zgodę, można przeprowadzić mediacje i w ich ramach wypracować rozwiązanie akceptowalne dla obu stron.
Można złożyć zawiadomienie do Krajowego Punktu Kontaktowego OECD⁵ (procedura skargowa jest opisana tu⁶).
Można złożyć skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich⁷ (informacje o trybie składania skargi znajdują się tu⁸).

3. Sąd

W przypadku naruszenia praw pracowniczych każdy pracownik może złożyć pozew do sądu pracy domagając się odszkodowania, zadośćuczynienia lub – gdy sprawa dotyczy zwolnienia z pracy – także przywrócenia do pracy.
Podejmowane przez dyrektora zakładu karnego decyzje w przedmiocie skierowania do pracy, wyrażenia zgody na zatrudnienie, cofnięcia tej zgody itp. są decyzjami z zakresu prawa karnego wykonawczego. Jeśli skazany się z nimi nie zgadza, może je zaskarżyć do sądu penitencjarnego (wydział sądu okręgowego, mający uprawnienia orzecznicze względem osób skazanych).

Gdzie szukać więcej informacji?